ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 6، شهریور 1401 ، شماره پی در پی 76

بررسی مؤلفه های مدرنیسم در داستانهای کوتاه محمد رحیم اخوت، ابوتراب خسروی، علی خدایی و محمد کشاورز (با تأکید بر آرای چارلز می و سوزان فرگسن)

صفحه (67 - 89)
مرضیه احدی ، شروین خمسه (نویسنده مسئول)، تراب جنگی قهرمان
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1400

چکیده

زمینه و هدف: مدرنیسم از جریانات مهم ادبی قرن بیستم است که بسبب برخورداری از ویژگیهای ادبی خاصّ خود از شکلهای سنّتی و تکنیکهای بیانی قدیم فاصله گرفت. شناخت و تبیین شاخصه ها و ویژگیهای مدرنیسم در داستانهای کوتاه نویسندگان معاصر ایران موضوع اصلی این پژوهش است. در این مقاله کوشیده شده با توجه به داستانهای کوتاه مدرن ابوتراب خسروی، علی خدایی، محمد کشاورز و محمّد رحیم اخوت از هریک از نویسندگان مذکور چند داستان کوتاه را از نظر کاربرد مؤلفه های مدرنیسم با توجه به آرای چارلز می و سوزان فرگسن مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

روش مطالعه: پژوهش حاضر مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش توصیفی تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، مجموعه داستانهای کوتاه ابوتراب خسروی، علی خدایی، محمد کشاورز و محمدرحیم اخوت است.

یافته ها: هریک از نویسندگان بخوبی توانسته اند با بهره گیری از مؤلّفه های مدرنیسم مانند کاربرد پیرنگهای حذفی و استعاری، پایان باز، توجّه به خصوصیات درونی شخصیتها، بهره گیری از درونمایه های مدرن (بیگانگی، تنهایی، انزوا و فردگرایی)، عدم قطعیت، درهم آمیختن رویا و واقعیت، بیان داستان بمنزلۀ طرحوارۀ کمینه، کاربرد شخصیتهای داستان بمثابه حالت ذهنی، توصیف ساحت خوابگونۀ داستان و... شکلی از مدرنیسم را در داستانهای خود رقم بزنند.

نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان میدهد هرچند میزان کاربرد مؤلفه های مدرنیسم در داستانهای نویسندگان موردنظر با هم متفاوت است، مسلماً توجه خاصی که به کاربرد این مؤلفه ها در بیان داستانها شده است، زمینه های لازم را برای نگرش مدرنیستی به آنها فراهم کرده است. در داستانهای اخوت، کاربرد ویژگیهایی از قبیل انزوا و تنهایی شخصیتها، جریان سیّال ذهن و نیز شخصیت بمثابه حالت ذهنی نسبت به دیگر ویژگیها بارزتر است. در داستانهای خدایی، استفاده از پیرنگهای حذفی و استعاری، درهم آمیختن عنصر خیال و واقعیت، نمادپردازی و نیز روایت نامتوالی رویدادها نمود بیشتری دارد. در داستانهای خسروی، کاربرد نمادپردازیها، آشنایی زداییها، عدم قطعیت و نیز درهم آمیختن رؤیا و واقعیت بیشتر است. علاوه براین در داستانهای کشاورز بهره گیری از انواع پیرنگ ، بیان تنهایی و انزوای شخصیتها، طرحوارۀ کمینه، سبک و لحن غنایی و نیز عدم قطعیت نمود بیشتری دارد.

کلمات کلیدی
داستان کوتاه مدرن , مدرنیسم , مؤلفه های مدرنیسم , نویسندگان معاصر ایرانی

• از میان شیشه، از میان مه، خدایی، علی (1370). تهران: آگاه.
• این هم بهار، اخوت، محمدرحیم (1387). تهران: آگه.
• باقیمانده ها، اخوت، محمدرحیم (1368). تهران: آگه.
• بلبل حلبی، کشاورز، محمد (1386). تهران: چشمه.
• پاییز بود، اخوت، محمدرحیم (1397). تهران: آگه.
• تمام زمستان مرا گرم کن، خدایی، علی (1379). تهران: نشر مرکز.
• جهان مدرن و ده نویسندۀ بزرگ، برادبری، مالکوم (1393). ترجمۀ فرزانه قوجلو. تهران: چشمه.
• داستان کوتاه در ایران (داستانهای رئالیست، مدرن، پسامدرن)، پاینده، حسین (1391). تهران: نیلوفر.
• در جهان مدرن مدرنیستی، بی نیاز، فتح الله (1387). تهران: افراز.
• درآمدی بر داستان نویسی و روایت‌شناسی، بی نیاز، فتح الله (1390). تهران: افراز.
• دیوان سومنات، خسروی، ابوتراب (1377). تهران: نشر مرکز.
• روباه شنی، کشاورز، محمد (1394). تهران: چشمه.
• صد سال داستان نویسی در ایران، میرعابدینی، حسن (1383). تهران: چشمه.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1376). تهران: سخن.
• فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، کادن، جی ای (1386). ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.
• کتاب ویران، خسروی، ابوتراب (1388). تهران: چشمه.
• مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، پاینده، حسین (1393). تهران: نیلوفر.
• مدرنیسم، چایلدز، پیتر (1383). ترجمۀ رضا رضایی. تهران: ماهی.
• هاویه، خسروی، ابوتراب (1370). تهران: نشر مرکز.
• هنر داستان نویسی، یونسی، ابراهیم (1365). تهران: سهروردی.
• Ferguson,S.C. (1982). Defining the Short Story:impressionism and form. Modern Fiction Studies, 28 (1), 13-24.